Wat is perfectionisme nu, en wat zijn signalen die aangeven dat je er wel of geen last van hebt? Perfectionisme is zo’n woord dat best vaak voorbij komt in mijn praktijk. Sommige mensen krijgen hier na een tijd toch wel last van, maar dit is zeker niet altijd nodig. Want tot op bepaalde hoogte is perfectionisme ook een goede eigenschap. Hiermee bereik je dingen en zien we doorbraken, zoals een snellere tijd binnen de sport. Perfectionisme kan gericht zijn op jezelf of op anderen. Bij de eerste stel je hoge eisen aan jezelf; bij de tweede verwacht je deze hoge eisen van anderen. Het kan ook een combinatie zijn van deze twee, wat vaak ook zo is… Als derde wil ik ook nog de volgende noemen: de beleving die mensen kunnen hebben om te moeten voldoen aan de verwachtingen van anderen. Terwijl ze deze verwachtingen zelf ingevuld hebben!
Wat is perfectionisme?
Perfectionisme bestaat al héél lang. Er wordt gezegd dat het nu meer is dan vroeger. Deels kan ik hierin meegaan; de ontwikkelingen in onze samenleving maken dat mensen meer willen voldoen aan een perfect plaatje. Social media doen hieraan mee. Toch is het zo dat heel veel jaren geleden mensen ook te kampen hadden met perfectionisme, en zeker niet altijd met een negatieve uitkomst. Apple heeft zo’n goed product neergezet omdat Steve Jobs niet snel tevreden was, en dat is dan zacht uitgedrukt. Ook nog veel jaren eerder kennen we namen van beroemde schilders die super perfectionistisch waren. Daarom kennen we ze nu nog steeds!
Perfectionisme is heel ‘simpel’: we stellen hoge verwachtingen aan onszelf en/of aan anderen en we maken ons zorgen dat we hier niet aan kunnen voldoen. Vaak zie je dat dit steeds verder gaat. Je verwacht iets van je zelf; iets lukt niet (goed genoeg volgens jezelf) dus je gaat een stap verder. Bijvoorbeeld door nog minder te eten, meer te sporten, harder te werken. Iedere keer opnieuw wordt je teleurgesteld, omdat het niet goed genoeg is. Als ik vraag ‘wanneer is het wel goed genoeg?’ hebben ze geen antwoord, want dit weten ze niet. Ze weten niet wanneer ze werkelijk tevreden zijn, want iedere keer kunnen ze wel iets bedenken waarom het nog geen 100% is – of 150% beter gezegd. Dat is wat er vaak gebeurt; ze willen meer dan mogelijk is.
Waar komt perfectionisme vandaan?
Perfectionisme heeft te maken met iets wat ik heel vaak noem: het komt vanuit de omgeving waarin je opgegroeid bent, de dingen die daarin gezegd zijn, en welke waarden en normen belangrijk zijn. Deze neem je mee en daar maak je eigen verhaal van. Je vult het in zoals jij het ziet en bedenkt er steeds iets bij. Je bent een bepaald pad ingeslagen en ziet en hoort de dingen zoals ze bij jouw pad passen. Het wordt steeds lastiger hier neutraal naar te kijken. Dit lukt pas als je even stil staat en van een afstand bekijkt hoe het voor je voelt. Voelt het goed of past het toch niet helemaal bij je? Het is goed om dit vanaf het moment dat je het pad ingeslagen bent, te doen.
In de werkelijkheid gebeurt dit niet, want als kind kun je dit zelf niet bedenken. Dit besef en deze wil zul je zelf moeten ontdekken. De kunst is dan om dit ook echt bewust aan te pakken en steeds opnieuw stil te staan bij de dingen die je doet en die om je heen gebeuren. Als er vroeger vaak tegen je gezegd is dat het niet goed was wat je deed, vaak gecorrigeerd werd of uitgelachen werd met hetgeen je deed, ben je dit gaan geloven. Nu je ouder wordt, kun je hierbij stil staan en kijken wat je er zelf van vindt. Vind jíj ook dat het echt niet goed genoeg is? Wat gebeurt er bij je als je hierbij stil staat? Welke gedachten en gevoelens komen er naar boven?
Vaak zien we dat er dan gedachten voorbij komen als ‘wat vinden anderen daarvan’, ‘ik tel niet mee als ik dit niet goed genoeg volbreng’ (maar wat dat wél goed genoeg dan is, weet niemand), ‘ik ben een mislukkeling als ik dit niet kan’ en ga zo maar door. Allemaal invullingen waarin je jezelf naar beneden haalt.
Perfectionisme verwachten van anderen
Op het moment dat je ook hoge verwachtingen van anderen hebt, zul je hier meer emotie ervaren. Je zult bijvoorbeeld boos zijn dat de ander iets niet kan, of je bent geneigd om de ander te moeten helpen om beter te kunnen presteren. Als je dit goed leest, zul je merken dat het probleem meer bij jou ligt dan bij de ander. Want jíj hebt last van deze boosheid of van het extra werk dat het oplevert. Als je er stil bij staat om dit allemaal te ontdekken, kom je er ook achter wat wél jouw probleem is en wat niet!
Na wat ik eerder zei, merk je vast je dat mensen die tot op een bepaalde mate perfectionisme nastreven op zoek zijn naar waardering. Ze willen het goed doen voor zichzelf en de ander, en daar willen ze graag waardering voor. Omdat ze dit vaak niet krijgen (want als iets goed gaat wordt dit vaak als gewoon ervaren) gaan ze nog beter hun best doen. Misschien dat ze dan wel deze waardering krijgen. Er wordt niets uitgesproken; er wordt alleen maar harder gewerkt om een blijk van waardering te krijgen. Terwijl de ander het mogelijk allang goed vindt!
Gevoel of feit?
Het moraal van dit verhaal is dat je eerst stil moet staan bij wat je er zelf van vindt en waar dit mee te maken heeft. Het gaat hier dan vooral om voelen wat iets voor je betekent. Stel dat je niet harder werkt, wat denk je dat er dan gaat gebeuren? Of als je niet meer zoveel sport of als je meer eet, wat gebeurt er dan? Kijk vooral naar de feiten in plaats van alleen jouw gekleurde gedachten en gevoelens!
Houd bijvoorbeeld een riem vast in een cirkel zoals jij denkt dat hij rond je middel past en doe hem dan werkelijk om. Is dit hetzelfde of zit er toch wel degelijk verschil in? Vaak schat je namelijk zelf een grotere omvang in dan het werkelijk is. Deze feiten zijn nodig om te beseffen dat hetgeen je bedenkt niet geheel de waarheid zijn.
Waaraan merk je nu dat je géén last hebt van perfectionisme?
Er zijn een aantal punten die voor je zelf helder maken dat je misschien wel neigt naar perfectionisme maar er niet helemaal door bevangen wordt. Het is heel simpel om steeds te zeggen dat iets ook voor jou geldt, maar is dat echt zo? Kun je hierin eerlijk naar jezelf zijn als je vaak perfectionistisch gedrag laat zien? Voor mij maakt dit niet uit. Het gaat erom dat je er zelf achter komt hoe het zit en of er mogelijk zaken zijn die je beter even op een andere manier aan kan pakken.
Ik heb hier een lijstje met punten waar we spreken van positief perfectionisme, om jou daar een beeld van te geven (al is deze zeker niet volledig). Waar herken je jezelf in?
- Eisen stellen en steeds bijstellen naar haalbare doelen – je wilt het beste resultaat halen en stelt jezelf een aantal eisen hiervoor. Naarmate je hiermee aan de slag gaat, kom je erachter dat de eisen te groot waren. Je kunt ze bijstellen naar doelen die wél haalbaar zijn.
- Fouten maken mag – je ziet fouten maken niet als falen, maar vooral als een leerpunt. Je kijkt naar wat mis ging en wat je hieraan kunt veranderen om het anders of beter te doen. Je geeft jezelf niet de schuld maar bent enthousiast over hetgeen je ervan kunt leren.
- Lijf en hoofd zijn in balans – je zit misschien vaak in je hoofd terwijl je ook signalen uit je lichaam op kunt pikken. [g1] Je merkt spanning op en onderneemt actie hierop.
- Taken over kunnen dragen aan anderen – je hebt heel goed in beeld wat er allemaal gedaan moet worden en of jij dit allemaal zelf kunt doen. Daarnaast weet je dat je niet alles alleen hoeft te doen. Er zijn taken die beter door een ander gedaan kunnen worden, omdat diegene daar meer in thuis is.
- Doen wat je zegt wat je gaat doen – je spreekt een taak af en voert deze ook uit, of je stelt jezelf acties voor en doet het dan ook!
- Kunnen stoppen en voor iets anders gaan – soms kom je erachter dat het teveel is, dat iets niet lukt of dat het toch niet bij je past. Je kunt dan de keuze maken om iets anders te doen. Het voelt goed om het aan de kant te leggen, omdat dit (voor wat voor reden dan ook) op dat moment niet past.
- Weet hoe je in elkaar zit en waar je valkuilen liggen – je kijkt regelmatig naar jezelf; naar jezelf en hoe je tegenover bepaalde dingen staat. Hoe voelen deze dingen en wat betekent het voor je? Je weet wat je meegekregen hebt vanuit je jongere jaren en wat je gemaakt heeft tot wie je nu bent. Je weet waar je kwaliteiten liggen en wat je valkuilen zijn. Je aanvaardt deze ook!
Check hoe het met jouw perfectionisme staat
Wil jij weten hoe het met jouw perfectionisme staat? Download hieronder de checklist én ontvang tips die jou kunnen helpen.